07 Μάι Περί…ψυχανάλυσης
Ακούγοντας την λέξη ψυχανάλυση, δεν είναι πάντα εύκολο να ορίσουμε τι ακριβώς σημαίνει. Γι’ αυτό το λόγο, θα πρέπει πρώτα να αντιληφθούμε τη διαφορά αυτής της θεραπευτικής μεθόδου σε σχέση με άλλες θεραπείες.
Γιατί η ψυχανάλυση διαφέρει λοιπόν;
Το 1896 εμφανίζεται για πρώτη φορά η λέξη ‘ψυχανάλυση’ από τον τότε ψυχίατρο – νευρολόγο Sigmund Freud, ως ένας τρόπος εξερεύνησης του ασυνειδήτου.
Μετέπειτα, εξελίχθηκε ως θεραπευτική τεχνική και εν τέλει, ως νέα θεωρία του ψυχισμού του ατόμου βασισμένο πάνω στην ιδέα του ασυνειδήτου και των σεξουαλικών ενορμήσεών του. Με λίγα λόγια, η ψυχανάλυση διαφέρει σε σχέση με τις υπόλοιπες θεραπευτικές μεθόδους, καθώς πρεσβεύει την ύπαρξη του ασυνειδήτου. Το οποίο υπήρχε πάντα.
Ο Freud, λοιπόν, δεν ανακάλυψε κανένα ασυνείδητο, όπως πολλοί πιστεύουν. ”Οι ποιητές και οι φιλόσοφοι πριν από εμένα ανακάλυψαν το ασυνείδητο, αυτό που εγώ ανακάλυψα ήταν η επιστημονική μέθοδος με την οποία μπορεί να μελετηθεί το ασυνείδητο.”
Εφάρμοσε μια νέα θεραπευτική μέθοδο, βασισμένη στον ελεύθερο συνειρμό και στη δυαδική σχέση, μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Γι’ αυτό και ονομάζεται ο πατέρας της ψυχανάλυσης.
Times, Nov. 29, 1993
Το 1896 ήταν μια χρονιά σταθμός για τον Freud, καθώς αντιλήφθηκε ότι πολλές σωματικές ενοχλήσεις παραμένουν ανεξήγητες νευρολογικά και οργανικά. Τι μπορεί λοιπόν να τις δημιούργησε; Ένα τραυματικό γεγονός, συγκεκριμένα ένα παιδικό τραυματικό γεγονός σεξουαλικής φύσεως, που την στιγμή που έγινε δεν ήταν αντιληπτό από το υποκείμενο λόγω της τάξεώς του, ή πιο συγκεκριμένα ‘εντυπώσεις που έχουν διαφύγει από την φυσιολογική αντιμετώπισή τους, εντυπώσεις που δεν είναι προσβάσιμες στην μνήμη. Τα τραύματα είναι είτε εμπειρίες στο σώμα του υποκειμένου, είτε αισθητηριακές αντιλήψεις, κυρίως από κάτι που είδε ή άκουσε’. Μεταγενέστερα, η ερμηνεία, ή αλλιώς η εξήγησή του, μπορεί να αποδοθεί μέσω του λόγου και των επαναλαμβανόμενων υποκειμενικών δυσφοριών, καθώς ‘ο άνθρωπος είναι το προϊόν των τραυμάτων της παιδικής του ηλικίας’.
Οι υστερικές γυναίκες της Βιέννης που αναφέρονται στο ‘Μελέτες για την Υστερία’, δείχνουν το πέρασμα από την ύπνωση στη θεραπεία του λόγου και στο γεγονός ότι μια τραυματική εμπειρία μένει ανεξίτηλη στη μνήμη. Ακόμη και εαν δεν μπορούμε να την ανακαλέσουμε αμέσως, ο κλήρος πέφτει στο σύμπτωμα που έχει δημιουργήσει, δηλαδή στο λεγόμενο ‘Αγαπητέ γιατρέ/θεραπευτή, το πρόβλημα μου είναι ότι…’ .
Η εξέλιξη της φροϋδικής θεωρίας στην οποία και στηρίχτηκε η ψυχανάλυση δεν σταμάτησε εκεί. Το έργο του Freud φτάνει μέχρι και το θάνατό του, το 1939. Τα έργα πολλά, κάθε ένα βασισμένο σε μια θεωρία, σε μια νέα παρατήρηση του τότε κοινωνικού και πολιτισμικού πλαισίου. Στέκομαι στην ‘Ερμηνεία των ονείρων’, που ίσως αποτελεί το πιο σημαντικό του βιβλίο. Ο λόγος; Έδωσε μια νέα διάσταση στο όνειρο, καθώς είναι ο ‘βασιλικός δρόμος’ προς το ασυνείδητο. Μετά από πολλές μελέτες περιπτώσεων στους ασθενείς του, συμπέρανε ότι τα όνειρα είναι ‘η εκπλήρωση μιας ανεκπλήρωτης επιθυμίας’.
Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που τώρα, διανύοντας την περίοδο ΄Μένουμε Σπίτι’, βλέπουμε παραπάνω όνειρα από ότι στο παρελθόν. Το ασυνείδητό μας βρίσκεται σε εγρήγορση, καθώς το συνειδητό μας δεν βρίσκεται στην ίδια εγρήγορση όπως παλιά.
Λόγω της γαλλικής μου εκπαίδευσης στη ψυχανάλυση, δε μπορώ να παραλείψω τον Γάλλο ψυχίατρο και ψυχαναλυτή – για την αμερικάνικη σχολή πολλές φορές φιλόσοφο – Ζακ Λακάν. Μετά από το θάνατο του Freud, πολλές νέες θεραπείες made in USA ήρθαν να συγκρούσουν την ψυχαναλυτική θεωρία. Έτσι, λοιπόν, ο Γάλλος ψυχίατρος βρέθηκε αντιμέτωπος με τη νέα τάξη πραγμάτων, καθιερώνοντας όμως την ‘επιστροφή στο Freud’. Τα πρώτα του σεμινάρια περιστρέφονται γύρω από τις κλινικές περιπτώσεις του πατέρα της ψυχανάλυσης και την επανεξέτασή τους με άλλη σκοπιά. Δίνοντας βάση στη γλώσσα και στην ομιλία, ο Λακάν θεωρεί ότι τα λόγια, ή αλλιώς ο λόγος ενός ατόμου, είναι σημαδεμένα από την ψυχική πραγματικότητά του. Με λίγα λόγια, υπάρχει πάντα μια ψυχική αιτία, ένα αίτιο, για τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε το λόγο μας. Τίποτα δεν είναι εντελώς τυχαίο…
Η ψυχαναλυτική θεωρία έχει προκαλέσει πολλές έριδες και συγκρούσεις στον επιστημονικό χώρο, κυρίως με το ερώτημα εάν είναι επιστήμη ή όχι. Θεωρώ ότι το πιο σημαντικό που πρέπει να κρατήσουμε είναι το εξής : Σε μια ψυχανάλυση, τα πράγματα πρέπει να λέγονται όπως έρχονται στο συνειρμό του ατόμου.
Δεν έχει σημασία εάν είναι αλήθεια ή ψέματα, εάν έχουν συμβεί στην πραγματικότητα ή εάν είναι μέρος της φαντασίας του θεραπευόμενου. Σημασία έχει ότι είναι ‘πραγματικά’ για το εκάστοτε άτομο, και πρέπει να ειπωθούν…